Leiderschap in oorlogstijd vraagt
om extra eigenschappen

Oksana Oleynikova is directeur van het door Kom over en help ondersteunde weeshuis “The Good Shepherd” in Irpen, Kiev-regio, Oekraïne. Deze week mocht ze het vluchtverhaal van haar weeskinderen delen bij het Europees Parlement in Brussel. Ze vertelde de gebeurtenissen van de afgelopen jaren en weken, maar deed vooral een oproep om leiderschap te tonen. Dit is de samenvatting van haar betoog.

Toen ik een meisje van 12 jaar was, droomde ik van mijn eigen weeshuis. Op mijn 17e kwam een deel van de droom uit, ik ging werken bij het christelijke weeshuis ‘De Goede Herder’. Negen jaar later werd ik er directeur. Het weeshuis staat dan in het oosten van Oekraïne, in de regio Donetsk. Hier reden in 2014 Russische tanks de stad binnen, zogenaamd om de Russischsprekende bevolking te bevrijden. Elke avond kleurde de lucht boven het vliegveld van Donetsk oranje. We realiseerden ons dat we omwille van de weeskinderen moesten vertrekken. Met 32 weeskinderen evacueerden we naar de regio Kiev. Onze eerste ontsnapping. We streken neer in het stadje Irpen. Daar woonden we de afgelopen acht jaar. We kochten er een klein maar gezellig huis. Weeskinderen die nooit een eigen huis hadden, kregen hier een veilig thuis! Veilig, tot op 24 februari 2022 onze levens opnieuw radicaal veranderden. Toen begon de oorlog.

Hoe een oorlog begint? Ik kreeg het bericht dat Oekraïne volledig was overgestapt naar eigen stroomvoorziening. Daar werd ik zenuwachtig van. Het eerste dat Rusland in een oorlog zou doen was het afsluiten van elektriciteit. Zodat mensen geen licht, verbinding en internet meer zouden hebben. Om 4 uur ’s nachts begon president Poetin zijn toespraak tot het Russische volk en vertelde hoe iedereen Rusland oneerlijk behandelt. Dat iedereen denkt dat Oekraïne een apart en onafhankelijk land is en dat hij nu historische gerechtigheid zal bewerkstelligen.

Na Poetins ‘geschiedenisles’ was het 10 minuten stil, toen hoorde ik de eerste explosies. Inslagen op twee vliegvelden in Kiev. We brachten de kinderen naar de schuilkelder om er zes dagen te blijven. In de tuin vonden we al snel bomscherven, de oorlog kwam dichterbij. Na 8 jaar moesten we opnieuw evacueren, onze tweede ontsnapping. Vier reisdagen later bereikten we met tien kinderen Duitsland. Dat zij nu in veiligheid zijn is reden tot dankbaarheid. Dank aan de Poolse moeders die hun kinderwagens naar het station brachten. Dank aan de politieman in Roemenië die ons ’s nachts begeleidde naar de apotheek en van zijn eigen geld medicijnen kocht voor één van de kinderen. Dank aan de Duitse familie die haar huis heeft opengesteld. We hebben weer een dak boven ons hoofd. Wij wel.

Dit relaas is niet de boodschap die ik wil brengen. Het is een brug naar de kern van mijn verhaal: Europa, toon leiderschap! In tijden van oorlog worden er van leiders extra kenmerken gevraagd die verder gaan dan de bekende zeven ‘habits’ van Stephen Covey. Proactiviteit, de belangrijke dingen eerst doen, denken in termen van win-win, die komen goed van pas bij leiders in florerende economieën. Maar leiderschap in oorlogstijd vraagt om tenminste drie elementaire extra kenmerken: moed, besluitvaardigheid en een scherp zicht op waarheid en onwaarheid.

Moed is de durf om iets te doen waar anderen zich niet aan wagen. Besluitvaardigheid betekent dat je zonder dralen beslissingen neemt en ze uitvoert. En zicht op waarheid en onwaarheid vraagt om wat we wel noemen ‘onderscheiding der geesten’: het onderscheid zien tussen goed en kwaad. Wie dit ziet, legt de basis om het kwade te overwinnen door het goede. Juist in oorlogstijd is het een onmisbare eigenschap voor leiders. Ook omdat een oorlog een informatiestrijd is. Wie dan waarheid en onwaarheid onderscheidt, herkent de verschrikkelijke leugen na het bombarderen van een ziekenhuis (Marioepol). Rusland vertelde dat alleen Oekraïense soldaten getroffen waren, de hele wereld zag gewonde zwangere vrouwen. Nog zo’n Russische leugen: Oekraïne moet bevrijd worden van een naziregime. In Kiev is Baby Yar, de plek waar 80 jaar geleden veel Joden zijn vermoord door Duitse nazi’s.  Op 3 maart is deze plek gebombardeerd door het Russische leger.

Het verzet van de inwoners van Oekraïne toont dat je met moed stand kunt houden. De besluitvaardigheid en het scherpe inzicht van president Zelensky zorgen ervoor dat gewone Oekraïeners grote en kleine heldendaden durven verrichten. Nu zijn de Europese leiders aan de beurt om die extra eigenschappen van leiderschap te tonen. Door af te zien van Russische energie en de bancaire samenwerking te beëindigen. De inwoners van mijn land zullen deze stappen toejuichen en belonen met bloemen en brood. Bloemen en brood, de traditionele welkomsttraditie die Russische soldaten niet krijgen. Ondanks dat hun president vertelde dat de bevrijde Oekraïense bevolking ermee klaar zou staan.

Oksana Oleynikova is directeur van weeshuis “The Good Shepherd” dat door Kom over en help wordt gefinancierd. Ze is met tien weeskinderen gevlucht naar Duitsland.